در مورد پوشاک زنان در دوره ساسانیان (Sassanid) تئوری‌های مختلفی وجود دارند. با توجه به اینکه این دولت شهر در قلب ایران و عراق امروزی قرار داشت، ولی در این منطقه فعالیت‌های باستانی زیادی انجام نشده است. بیشتر حفاری‌ها بر روی منبت کاری‌های سنگی، معابد و سایر وسائل باقی مانده متمرکز شده است. گرچه بیشتر تحقیقات علمی بر روی این حکاکی‌ها برای کسب اطلاعات در مورد پوشاک زنان در این دوره تاریخی بوده است، اما تا به امروزه چندین تصویر از سبک پوشش بانوان در آن زمان پیدا شده است. در این مقاله، ما به بررسی همین یافته‌ها بسنده می‌کنیم؛ با کیف و کفش رنو همراه باشید.
پوشاک زنان در دوره ساسانیان
بسیاری از مذاهب در ایران ساسانی از جمله بودیسم حضوری پُر رنگ داشتند، بنابراین لباس‌های بودایی بسیاری در بیشتر مناطق ایران یافت شد. آیین رسمی ایران ساسانی زرتشتی بود و آتش بخش مهمی از عبادت زرتشتیان را شامل می‌شد. با این حال، در اوایل دهه بیست بسیاری از پوشاک ساسانی کشف شد، اما باستان شناسان بیشتر این لباس‌ها را دور انداخته و فقط تعداد معدودی را برای مطالعه نگه داشتند.
سبک پوشش زنانه در زمان ساسانیان برگرفته از سبک آشوری، هخامنشی و یونانی بوده است. در واقع می‌توان گفت تنها پوشش سر کاملاً نوآوری ساسانیان بوده، وگرنه سبک پوشش، ترکیبی از چند سبک مختلف از دوره‌های پیشین تاریخ باستان ایران بوده است.
گرچه حکاکی‌های سنگی نشان می‌دهد که ردا نوعی لباس محبوب بود، دانشمندان مانند مری هیوستون (1954) در نوشته‌های دوره‌ای خود به لباس‌های بلند و گشاد اشرافی اشاره کرده‌اند. این لباس‌ها توسط یک پادشاه به شخصی داده می‌شد که به او احترام بسیار گذارده می‌شد. این لباس‌ها به جواهرات بسیاری تزئین می‌شد و فقط توسط افراد دربار پادشاهی مور استفاده قرار می‌گرفت.
زنان ساسانی همچنین ظاهراً علاقه خاصی برای بستن روبان بر روی سر، کمر و حتی کفش‌های خود داشتند. ایران، جاده اصلی برای ورود ابریشم بود، بنابراین پوشش زنان معمولاً از جنس ابریشم ساخته می‌شد. سایر مواد همچنین شامل پنبه، پشم و کریشه (پارچه توری) بود. هر کالایی که در طول جاده ابریشم داد و ستد می‌شد در دسترس بزرگان و دربرا پادشاهی ساسانی قرار داشت.
تصویر موجود بر روی یک ظرف نقره‌ای در گالری فریر و سکلر در واشنگتن دی سی، بانوی ساسانی را نشان می‌دهد که لباسی بسیار اشرافی به تن کرده است. به نظر می‌رسد بر روی سرش کلاهی وجود دارد و شکلی توپ مانند نیز در بالای کلاه ممکن است تزئینات اضافی یا موهایش باشد، دانشمندان در این مورد اختلاف نظر دارند. تاج یا الماس او یا با یک قطعه گسترده از مواد گره خورده است و در بالای یک شکل دایره‌ای از پارچه با اتصالات مختلف در کنار هم قرار گرفته است.
این پیوندها در تصاویر بسیاری از زنان در این دوره دیده می‌شود. شما می‌توانید آستین‌های لباس را که روی بازوها پوشیده نیستید را مشاهده کنید. چندین نکته جالب در این حکاکی‌ها وجود دارد. در مرحله اول، شما می‌توانید چندین نوع پوشش سر از حجاب‌های مربعی شکل گرفته یه روبان سر را مشاهده کنید. همه زنان لایه‌هایی از لباس با دامن‌های بلند و پُرچین را به تن می‌کرده‌اند. نظریه هوستون این است كه زنان ساسانی دو لباس را با دامن پیچیده و چند لایه به تن می‌کرده‌اند.
اخیراً یک بایگانی آنلاین را کشف کردم که مقاله مفیدی در مورد پوشاک زنان در دوره ساسانی ارائه کرده است. این مقاله از این تئوری پشتیبانی می‌کند که زنان ساسانی هم از لباس کوتاه و هم از ردای بلند می‌پوشیدند. این مقاله همچنین از نظریه هوستون پشتیبانی می‌کند که زنان ساسانی نیز دامنهایی را پوشیده‌اند که به نظر می‌رسد مانند لباس ساری (پوشش مخصوص زنان هندی) هستند.
این مقاله این پوشش را به عنوان نوعی پارچه ابریشمی توصیف می‌کند که دارای یک «حجاب در قسمت تحتانی بدن و عبور از شانه سمت چپ» است. گرچه برخی از ملکه‌ها با پوشیدن لباسی مشابه به سبک مردان به تصویر کشیده شده بودند، ولی در بیشتر موارد زنان سلطنتی غالباً با پوشیدن جامه باز و نه بسته به تصویر کشیده می‌شوند.
خواننده ممکن است فرض کند كه زنان هرگز لباس‌های پوشیده به تن نمی‌کرده‌اند. تصور می‌کنیم که این صرفاً یک تصویر هنری خوشایند و نه لزوماً یک نکته مد در آن روزگار باشد. در این مقاله همچنین خاطرنشان می‌شود که رداهای بلند زنانه اغلب متناسب بدن بوده به شکلی که فرم بدن بانوان را به خوبی نمایان می‌کرد.
زنان سلطنتی ساسانی اغلب از گردنبندی که از سنگ‌های بزرگ دور آن تزئین شده بود استفاده می‌کردند. قسمت‌های دیگری از لباس آنها، از جمله دکمه‌های سر دست و سجاف نیز غالباً با سنگ و گلدوزی تزئین می‌شدند. زنان نجیب نیز غالباً گردنبندهای بسیار زیبا از منجوق به گردن می‌آویختند.
بعضی اوقات زنان با کمربندهایی به تصویر کشیده می‌شدند که در آن زمان رایج بود. این کمربندها به عنوان نواری که دور لگن بسته می‌شد توسط پادشاهان و ملکه‌های دربار به صورت بهم پیوسته استفاده می‌شد. این کمربندها بیشتر شبیه شال یا روبانی پهن که غالباً به حالتی شُل قرار می‌گرفته است، به تصویر کشیده شده‌اند.
در نقش رجب نمایشی نخستین از پوشش زنان باستان در قامت دینگ همسر اردشیر یکم نمایش داده شده است. جامه او شبیه به لباس مردان، بلند و پوشده است. در نقش برجسته‌های صخره‌ای بهرام دوم، احتمالاً بازنمای چهره ملکه شاپوردخت است را با لباس بلند و گشادی کلاسیک به سبک پارچه ماهوت به تصویر کشیده است. البته در این نقش برجسته، مدل مو و پوشش سر کاملاً متفاوت است.
زنان همچنین به مانند مردان شلوار به تن می‌کردند که اغلب مخصوص خدمتکاران دربار بود، ولی بانوان رده بالا نیز از شلوارهای مخصوص و رنگی استفاده می‌کردند. کفش بانوان ساسانی نیز ساده بوده که ساقه آن معمولاً تا قوزک پا امتداد داده می‌شد و از جلوی دهانه تا سر پنجه، نواری از چرم دوخته شده بود. در ساخت کفش از دو نوار به شکل صلیبی استفاده می‌شد. گاه بر روی کفش های زنانه زیورآلات و تزئیناتی نیز استفاده می‌شده است که در نهایت زیبایی و تجمل خودنمایی می‌کرد.
در آثار باقی مانده از دوره ساسانیان، استفاده از جوراب کوتاه یا بلند توسط زنان دیده نمی‌شود. باید به این نکته اشاره کرد که اصل استفاده از جوراب را می‌توان بع بعد از حضور اعراب در ایران اشاره کرد.
اهمیت بررسی پوشاک زنان در دوره ساسانیان
تحقیق در مورد سبک پوشش بانوان در هر دوره از تاریخ ایران، گواه این موضوع است که تا چه اندازه زنان در جامعه نقشی تأثیرگذار و مهم داشته‌اند. در دوران پادشاهی ساسانی بر عکس دوران پیشین، زنان حضور گسترده‌تری در تصمیم گیری‌ها داشته‌اند، این مورد را می‌توان در نقوش برجسته مشاهده کرد. برای مثال، شهبانو پوراندخت، دختر خسرو پرویز و فروانروای ایران یکی از بانوان بزرگی که در تاریخ ایران به نیکی یاد می‌شود.
با این حال، به مانند ارزش‌های دوران باستان، زنان همچنان مقام و اعتباری پایین‌تری از مردان داشتند و جنس دوم تلقی می‌شده‌اند. با اینکه هنوز وجود و یا عدم وجود حجاب در این دوره به اثبات نرسیده است، ولی موهای زنان دربار در نقوش آن دوره کاملاً نمایان بوده و آنها اغلب گیسوان خود را بافته و یا در نهایت زیبایی با تزئینات باز می‌گذاشتند.